Heiligdomsvaart Maastricht

Zaterdag 14 juni

• ’s ochtends: Ontvangst met koffie en vlaai hotel de L’Empereur
• Inspiratiemoment over thema Heiligdomsvaart: ‘Wees een Bruggenbouwer’
• Lunch in hotel
• Themawandeling ‘Ben ik een Bruggenbouwer’ door het historische centrum van Maastricht met o.a een bezoek aan de vier zogeheten stadsdevoties (Sint-Servaas, Sint-Lambertus, Onze-Lieve-Vrouw Sterre der Zee en het Zwarte Kruis van Wyck)
• Deelname aan reliekentoning in de Sint-Servaasbasiliek
• Vrije tijd en diner in hotel
• Bijwonen uitvoering Toneelgroep Maastricht ‘De Keizer van Maastricht’ in de Koepelkerk (vlakbij hotel)
• Overnachting in hotel

 Zondag 15 juni 2025

• Ontbijt in hotel
• Bijwonen pontificale hoogmis in de Sint-Servaasbasiliek
• lunch op eigen gelegenheid/vrije tijd
• Bekijken ommegang heiligdomsvaart vanaf tribune op het Vrijthof
• Afsluiting in de Sint-Servaasbasiliek

Heiligdomsvaart

De Heiligdomsvaart is – zoals het woord zegt – een bedevaart naar heiligdommen. De naam wordt specifiek gebruikt voor een traditie van grote bedevaarten naar heiligdommen in het grensland van Nederlands- en Belgisch Limburg en de regio’s Aken en Luik.  Nu liggen die in drie verschillende landen, maar in vroeger eeuwen liepen de grenzen heel anders. Nu nog zijn er over en weer van de grens in taal, tradities en gebruiken veel overeenkomsten te vinden.

Het kenmerkende van een  Heiligdomsvaart is dat deze maar ééns in de zeven jaar plaats vindt. Naast Maastricht zijn er ook heiligdomsvaarten in Susteren, Aken, Kornelimünster, Mönchengladbach, Hasselt, Tongeren, Sint-Truiden, Huy en Doornik. Maaseik kent een traditie, waarbij de bedevaart maar één keer in de 25 jaar plaatsvindt.

De traditie van deze heiligdomsvaarten gaat terug tot de Middeleeuwen. In sommige steden zijn de bedevaarten altijd gebleven, op andere plaatsen zijn deze een tijd verdwenen of verboden en later weer in ere hersteld. De oudst bekende Heiligdomsvaart in Maastricht vond plaats in 1391. Als gevolg van de Reformatie was de Heiligdomsvaart rond 1630 in Maastricht verdwenen. In 1874 vond de eerste hernieuwde Heiligdomsvaart plaats. In 2025 wordt in Maastricht voor de 56^e keer een Heiligdomsvaart gehouden.

Een belangrijk onderdeel van een Heiligdomsvaart is de toning van relieken van heiligen die in de betreffende stad worden bewaard. In Maastricht zijn dat uiteraard de relieken van Sint-Servaas, de eerste bisschop in wat  we nu Nederland noemen. Maar Maastricht bezit veel meer relieken. Ook die van de bisschoppen Monulpus en Gondulphus (de bouwers van de Sint-Servaasbasiliek), bisschop Lambertus (de laatste bisschop van Maastricht) en nog van tientallen andere heiligen.

Maastricht kent ook vier zogeheten stadsdevoties. Dit zijn vier belangrijke cultusobjecten waarvoor pelgrims al eeuwenlang naar Maastricht komen. De vier stadsdevoties zijn:

• Sint-Servaas (Noodkist en borstbeeld)
• Sint-Lambertus (borstbeeld)
• Onze-Lieve-Vrouw Sterre der Zee
• Zwarte Kruis van Wyck

De relieken en de stadsdevoties worden tijdens de Heiligsdomsvaart op twee manieren getoond:

• In de Sint-Servaasbasiliek zijn gebedsvieringen, waarin de reliekhouders met daarin de relieken letterlijk vanaf het priesterkoor aan de kerkgangers worden getoond
• In de periode van de Heiligdomsvaart zijn er twee ommegangen (processies), waarin de relieken en de stadsdevoties worden meegedragen.

Noodkist

De allerbelangrijkste reliekschrijn van Maastricht en misschien wel van Nederland is de Noodkist van Sint-Servaas. Deze bevindt zich in de Sint-Servaasbasiliek. De Noodkist is een heel mooi versierde grote reliekschrijn, waarin onder meer relieken van Sint-Servaas liggen. De schrijn wordt ‘Noodkist’ genoemd, omdat dit in tijden van nood in een processie door Maastricht wordt gedragen om het onheil af te wenden. Deze traditie vond niet alleen in de Middeleeuwen plaats, maar wordt ook nu nog in ere gehouden bij zeer grote rampen. De laatste keer gebeurde dat tijdens Golfoorlog in 1991. Bij het begin van de coronapandemie werd de Noodkist niet rondgedragen, maar werd er door toenmalig bisschop Harrie Smeets van Roermond wel bij de kist gebeden.

Bedevaart en cultuur

In de loop van de jaren zijn de Heiligdomsvaarten uitgegroeid tot veel meer dan een bedevaart. Naast een religieus programma is er ook elke keer een uitgebreid cultureel programma met exposities, concerten, toneeluitvoeringen, wandelingen, programma’s voor kinderen, etc. Veel van die culturele programma’s zijn op een of andere manier wel gelinkt aan Sint-Servaas, pelgrimeren of Maastrichtse tradities.

Thema 2025  

Sinds de Tweede Wereldoorlog is het gebruikelijk dat de Heiligdomsvaart in Maastricht ook een thema krijgt. Voor 2025 is dat: ‘Wees een bruggenbouwer’. De Sint-Servaasbrug in het hart van de stad – de oudste brug van Nederland – staat model voor dit thema. De brug heeft zeven pijlers en zo heeft de Heiligdomsvaart ook zeven pijlers gekregen, die in het programma terug te vinden zijn. Ook probeert de organisatie van de Heiligdsomvaart als een brug mensen met elkaar te verbinden.

Meer weten

• Heiligdomsvaart Maastricht

Sint-Servaas of Servatius staat bekend als de eerste bisschop van Maastricht. Hij leefde in de 4^e eeuw. Volgens de overlevering kwam hij uit Armenië en was aanvankelijk bisschop van ‘de Tongeren’, een volk dat vermoedelijk in de streek rond de huidige stad Tongeren in Belgisch-Limburg woonde. Op enig moment moest hij vluchten en kwam zo in het 20 kilometer verderop gelegen Maastricht terecht. Daar overleed hij drie jaar later en boven zijn graf werd een grafkerk gebouwd, de huidige Sint-Servaasbasiliek.

Veel rond het leven van Sint-Servaas is met legenden omgeven. Bekend is dat hij in 384 in Maastricht overleed, niet waar hij nou precies vandaan kwam en waar hij als bisschop gepreekt heeft. Zijn levensverhaal is pas eeuwen na zijn dood opgeschreven en vooral met een hagiografische blik: dat wil zeggen de veel legenden en wonderverhalen moesten vooral dienen om zijn verering te stimuleren.

Feit is wel dat er vermoedelijk al vanaf de 5^e of 6^e eeuw pelgrims naar zijn graf kwamen om de heilige Servatius te vereren. De kerk die boven zijn graf werd gebouwd, werd in de loop van de eeuwen steeds groter en uitgebreider. In de Middeleeuwen was sprake van een grote Sint-Servaasverering die tijdens de Heiligdomsvaarten duizenden pelgrims naar de stad trok.

In kerkelijk/theologisch opzicht wordt aangenomen dat Sint-Servaas ook naar Italië en het huidige Bulgarije ging om deel te nemen aan diverse concilies. Hij zou onder meer een fel tegenstander van het zogeheten arianisme zijn geweest, een leer die de goddelijke natuur van Christus ontkent. In de eigen regio – het Maasland: de streek rond de beide Limburgen en de Ardennen – zijn heel wat wonderverhalen van Servaas bekend. Hij zou al predikend rond getrokken hebben en mensen hebben gedoopt. In die zin geldt hij als missionaris die als eerste het christendom gebracht heeft naar wat we nu Nederland noemen.

Sint-Servaas is de stadspatroon van Maastricht en er zijn diverse verenigingen en een broederschap naar hem vernoemd.

Meer weten

• Heiligdomsvaart Maastricht